Moj grad: Derviš- hanumina medresa
Medrese su bile srednje i više škole koje su građene u BiH od početka XV vijeka.
Objekat Medresa u Gradišci predstavlja jedan od ljepših primjera arhitekture pseudomaurskog izraza iz razdoblja prelaza XIX u XX vijek kako u Gradišci tako i u BiH.
To je samostalna građevina dimenzija 33,00 x 8,50 metara i pripada tipu medrese izduženog oblika. Medresa je prizemna građevina, s tim što je centralni dio objekta niži od dva dijela na njenim krajevima.
U krajnjim, bočnim dijelovima su bile smještene dershane, odnosno učionice, dok je centralni dio bio podijeljen na više manjih prostorija kvadratičnog oblika koje su služile za smještaj učenika.
Za gradnju ove građevine vežu se dva imena i to imena dvije žene. Jedna je Derviš-hanuma Smailagić, a druga , Aiša Džinić.
Derviš-hanuma Smailagić, poznatija kao hanumica, pripadala je jednoj od najuglednijih i najimućnijih gradiških porodica. Prema arhivu Medžlisa islamske zajednice Gradiška, i kazivanju stanovnika ovog grada, ona je izgradila medresu.
Ipak, prije nekoliko godina, ovi podaci su dovedeni u pitanje.
Naime, do 1992. godine na zgradi medrese su bila dva kamena tariha, natpisa, na kojima su bili, kako se pretpostavlja, podaci o Derviš-hanumi i podaci o prvom graditelju medrese. Ti natpisi su uništeni, ali je jedan natpis sačuvan na slici. Sa turskog jezika ga je preveo dr. Ćazim ef. Hadžimejlić i uradio transkripciju na latinično pismo. Iz ovog natpisa se da zaključiti da je medresa podignuta 1748. godine, a kao graditelj je navedena druga osoba, Aiša Džinić. Najvjerovatnije je riječ o supruzi pretposljednjeg gradiškog kapetana Ibrahim-bega Džinića.
U ovaj objekat koji je dugo namjenski služio za medresu, poslije je kratko bio smješten mekteb.
Objekat je bio u vlasništvu Islamske zajednice do 1973. godine, kada je oduzet. Od 1974. godine korišten je kao mjesna kancelarija, a jedno vrijeme su je koristile i zdravstvene ustanove.
Na inicijativu Medžlisa islamske zajednice Gradiška, medresa je 2008. godine vraćena u vlasništvo i posjed Islamske zajednice.
Rekonstruisana medresa je svečano otvorena 2017. godine nakon obnove koja je koštala oko 600 000 maraka, a danas služi za smještaj Medžlisa Islamske zajednice u Gradišci i kulturno-edukativni centar gdje će Islamska zajednica organizovati seminare, predavanja, stručna usavršavanja.
Medresa je 2003. godine proglašena nacionalnim spomenikom BiH.
O medresi u Gradišci pisali su mnogi zapaženiji istoričari ali i putopisci, koji su prolazili kroz Gradišku.
Medresa se nalazi u centru Gradiške i prepoznatljiv je motiv grada.
D. Janković