Moj grad – Spomenik Revoluciji na Mrakovici

Planina Kozara u narodu je poznata kao „Krajiška ljepotica“ zahvaljujući svojim gustim šumskim kompleksima, proplancima, bistrim potocima te bogatstvu flore i faune. Sa njenih se vrhova vide Gradiška, Prijedor, Kozarska Dubica i okolica, a stanovnici ovih gradova, ali i šire njeni su redovni posjetioci.

Ipak, Kozara je najpoznatija po stradanju civila u Drugom svjetskom ratu, kada su njemačke snage opkolile partizane s namjerom da ih unište. Bitka na Kozari bila je ubjedljivo najveća i najznačajnija bitka u regionu NDH tokom Drugog svjetskog rata. Bosanskogradiški srez dao je oko 5.200 boraca, od kojih su 632 bili prvoborci. Kraj rata nije dočekalo 1.585 boraca. Ukupan broj žrtava u sezu je 13.195, od čega je 11.811 civila, a najviše boli broj stradale djece – 4.792 djeteta mlađa od 14 godina.

O događajima tokom bitke na Kozari snimljen je i film koji je režirao Veljko Bulajić, a koji je objavljen 1962. godine pod nazivom “Kozara”. Film je podnet kao prijava Jugoslavije za „Najbolji film na stranom jeziku“ na dodjeli američkih Oskara 1963. godine, međutim, nije izabran za razmatranje.

Da se ne zaborave žrtve, u spomen na partizanske borce, pale vojnike i civilne žrtve koji su poginuli u krvavoj ofanzivi na Kozari u proljeće 1942. godine, podignut je spomenik pod nazivom Spomenik Revoluciji.

Spomenik se nalazi u okviru spomen-kompleksa Kozara na Mrakovici, jednom od vrhova planine Kozare koji, pored spomenika, čine Memorijalni zid sa 9.922 imena palih boraca i muzej sa postavkom Kozara u narodnooslobodilačkoj borbi.

Izgradnja spomenika je započela 2. avgusta 1971. godine, a idejni tvorac bio je Dušan Džamonja. Finansiranje spomenika obezbeđeno je isključivo donacijama oko 400.000 pojedinaca i preko 1.000 organizacija. Iako je kompleks u potpunosti završen 27. jula 1972. godine, zvanično otkrivanje dogodilo se tek 10. septembra, prilikom komemorativne ceremonije koju je svečano otvorio predsjednik Jugoslavije Josip Broz Tito.

Svojim cilindričnim oblikom, impozantnom visinom od 34 metra, Spomenik Revoluciji je građen od betona i čelika, i okružen zelenilom guste šume, sugeriše retoriku moći, borbe i pobjede. U spomenik je moguće ući kroz uske otvore, nakon čega se posijetilac nađe u jednom mračnom i skučenom prostoru, sa idejom da osjeti svu tijeskobu borbe i stradanja boraca i civila tokom Drugog svjetskog rata na Kozari. Dok gledate prema gore kroz jeziv tunel-toranj kule, tema kruga se vidi na vrhu spomenika gdje se sve peraje približavaju što pojačava ne samo klaustrofobičnu prirodu strukture, već podsjeća i na tradicionalni narodni ples u kolu, Kozaračko kolo, veoma popularno u regionu Kozare. U stvari, sastavni dio proslavnih događaja kod ovog spomeniku bilo je izvođenje velikih kola na travnatom polju ispred skulpture. Konačno, duge betonske ploče koje zrače iz središta spomenika po zemlji predstavljaju suprotstavljene snage fašističkih sila koje tlače i podrivaju partizanske napore, ubijanjem vojnika i ubistvima civila.

Za izgradnju ove skulpture bilo je potrebno 1.000 tona cementa, 4.000 kubnih metara agregata i 200 tona strukturnog čelika.

Spomen-zid, koji se nalazi iza glavnog spomenika, sastoji se od desetina bronzanih ploča sa imenima 9.922 poginulih partizanskih vojnika, koja su ugrađena u dugački betonski zid među borovima. Ovaj upisani spisak jedan je od najdužih takve vrsta u Istočnoj Evropi. Imena su poredana po selima iz kojih  su poginule osobe porijeklom.

Zanimljiva karakteristika spomen-mjesta je da se od glavnog automobilskog ulaza u podnožju kompleksa nalazi niz betonskih stepenica koje vode do platoa, tačnije 143 stepenice, koje su ugrađene direktno u padinu kroz i oko šume i drveća. Svojevremeno su ove stepenice služile kao masivni amfiteatar kada su školske grupe dolazile na ovo mesto tokom državnih praznika za vrijeme bivše Jugoslavije
Tvorac  spomenika na Kozari, Dušan Džamonja, rekao je da je nekad bila uobičajena izreka da su u Jugoslaviji živjeli oni koji su išli u Rim, oni koji su išli u Meku i oni koji su išli na Kozaru.

Neki izvori procjenjuju da je između 1970. i 1980. godine više od 3 miliona posetilaca došlo u memorijalni kompleks Kozara.

Danas nema velikih posjeta Kozari ali se i dalje sjećamo žrtava koje su dale svoje živote za slobodu, Spomenik Revoluciji i dalje stoji na Mrakovici i opominje nas da ne zaboravimo svoju istoriju.