Religija i čovjek: Jefimijina „Pohvala knezu Lazaruˮ

„U krasotama ovog sveta vaspitavao si se od mladosti svoje, o novi mučeniče kneže Lazare, i krepka ruka Gospodnja među svom zemaljskom gospodom krepkog i slavnog pokaza te.ˮ

Ovako počinje jedno potpisano veziljsko Jefimijino djelo, pokrov za glavu Svetog kneza Lazara ‒ Jefimijina Pohvala, koja ima i literarnu i arheografsku vrijednost a koja se čuva u Muzeju Srpske pravoslavne crkve u Beogradu.

 

Prije zamonašenja, Jefimija je nosila ime Jelena i bila je udata za despota Uglješu Mrnjavčevića. Poslije pogibije muža u Maričkoj bici 1371. godine, zamonašila se u manastiru Županja i uzela ime Jefimija. Tada i odlazi u Kruševac na dvor kneza Lazara, gde je zajedno sa kneginjom Milicom učila Lazarevu djecu književnosti, filozofiji, teologiji i vezu.

Pohvala je rađena zlatnim nitima na crvenoj atlas svili. Riječi Pohvale knezu Lazaru, kao svetom, i molitve upućene svetim Hristovim ratnicima, izvezene su u 26 redova. U poslednjem redu poeme, u sredini, pjesnikinja je ostavila i svoj autograf.

Osim slova, jedini ukras na ovom vezu je rubna trolisna lozica, koja okružuje tekst sa sve četiri strane.

Ako je reč o estetskoj kategoriji djela, možemo se dotaći nesumnjive ljepote izvođenja slova. Nije na odmet spomenuti i Jefimijino poznavanje ondašnje gramatike i pravopisa, jer djelo obiluje pravopisnim i fonetskim znakovima koje je besprijekorno upotrebila. Ovaj zlatovez je jedinstveno srpsko, poetsko-veziljsko djelo balkanske postvizantine.

Uz pohvalu knezu Lazaru i molitve svetim Hristovim ratnicima, Jefimija, kao „druga majkaˮ, moli se za dobru vojničku sreću Lazarevih sinova, koji su kao Bajazitovi vazali učestvovali u bici kod Angore.

Iako na zlatovezu nije navedena godina, pominjanje Lazarevih sinova ovo djelo datira u 1402. godinu.